Cách chọn màu sắc cho biểu đồ để trình bày báo cáo & kể câu chuyện dữ liệu hiệu quả

Màu sắc là chìa khóa thu hút thị giác và truyền tải thông điệp trong các bài báo cáo. Một bản báo cáo nhàm chán hay thu hút, dễ hiểu hay khó đoán, phụ thuộc phần nhiều vào cách bạn sử dụng màu sắc dữ liệu để tạo biểu đồ. Trong bài viết này, hãy cùng Insight Ouch! tìm hiểu nguyên lý chọn màu sắc cho biểu đồ để biến những con số khô khan thành câu chuyện dữ liệu hấp dẫn nhé! 

Đọc thêm: Data Storytelling: Kỹ năng kể câu chuyện đằng sau những con số

1/ Tìm hiểu về “Color theory” trong trực quan hóa dữ liệu

Khái niệm

Nguyên lý màu sắc, hay "Color Theory," đóng vai trò quan trọng trong việc sử dụng màu sắc hiệu quả khi trực quan hóa dữ liệu. Nó được phát triển từ thế kỷ 17, khi Isaac Newton thực hiện thí nghiệm tách ánh sáng trắng thành các màu thành phần. Nguyên lý này giúp nghiên cứu cách phối hợp màu sắc và ảnh hưởng đến tâm lý của chúng ta, từ đó tạo ra các tổ hợp màu hài hòa.

Nguyên lý màu sắc chia màu thành các nhóm chính, phụ và trung gian, dựa trên bánh xe màu sắc. Điều này giúp người thiết kế chọn được màu sắc phù hợp cho thiết kế của mình, đảm bảo rằng các màu sắc bổ sung cho nhau và truyền tải thông điệp một cách hiệu quả.

Trong trực quan hóa dữ liệu, nguyên lý màu sắc giúp tạo ra các hình ảnh trực quan hấp dẫn, dễ hiểu và kết hợp hài hòa với nhau.

Đọc thêm: Data Visualization là gì? Các loại biểu đồ giúp bạn trực quan hoá dữ liệu

Lợi ích của việc áp dụng Color theory vào trực quan hóa dữ liệu

1. Phân biệt rõ ràng các nhóm dữ liệu

Sử dụng màu sắc hợp lý giúp người xem dễ dàng phân biệt các điểm dữ liệu hoặc nhóm dữ liệu khác nhau trong biểu đồ. Việc chọn màu sắc riêng biệt cho mỗi nhóm dữ liệu sẽ khiến thông tin trở nên sinh động và dễ hiểu hơn.

2. Phân cấp thị giác để nhấn mạnh thông tin quan trọng

Nguyên lý màu sắc hỗ trợ đắc lực trong việc tạo ra thứ tự trực quan cho dữ liệu. Các nhà thiết kế sử dụng màu sắc để thu hút sự chú ý đến những thông tin quan trọng và nhấn mạnh các điểm dữ liệu cụ thể, giúp người xem dễ dàng nhận ra những chi tiết quan trọng nhất.

3. Sử dụng màu sắc để truyền tải cảm xúc mong muốn

Màu sắc có thể gợi lên những cảm xúc tự nhiên. Các màu lạnh như xanh dương và xanh lá cây mang lại cảm giác yên bình và tin cậy, trong khi các màu ấm như đỏ và cam có thể tạo ra cảm giác khẩn cấp hoặc phấn khích. Hiểu biết về nguyên lý màu sắc giúp bạn chọn bảng màu phù hợp để truyền tải đúng cảm xúc mong muốn.

4. Dễ nhìn cho người có vấn đề về thị lực

Nguyên lý màu sắc cũng chú trọng đến việc đảm bảo khả năng tiếp cận cho người xem, đặc biệt là những người có vấn đề về thị lực. Bằng cách cân nhắc độ tương phản màu sắc và các phối hợp màu sắc hợp lý, người thiết kế có thể tạo ra những hình ảnh trực quan dễ nhìn và dễ hiểu cho tất cả mọi người.

5. Duy trì tính nhất quán và màu sắc thương hiệu

Áp dụng nguyên lý màu sắc giúp bạn sử dụng màu sắc một cách thống nhất trong các biểu đồ và báo cáo khác nhau. Điều này không chỉ góp phần xây dựng nhận diện thương hiệu mà còn giúp người xem dễ dàng nhận biết và hiểu dữ liệu hơn.

Đọc thêm: Làm thế nào để thiết kế các dashboard hữu ích cho doanh nghiệp? 5 nguyên tắc mà bạn cần ghi nhớ

2/ Hướng dẫn cách chọn màu hiệu quả cho báo cáo

2.1/ Lựa chọn bảng màu phù hợp

Bảng màu định tính (Qualitative Palettes)

Loại bảng màu này rất phù hợp để biểu diễn các danh mục không có thứ tự cụ thể. Bạn có thể dễ dàng nhận biết các điểm dữ liệu hoặc nhóm dữ liệu riêng biệt khi sử dụng bảng màu định tính, bởi nó cung cấp các màu sắc rõ ràng và dễ phân biệt. 

Ví dụ: khi bạn muốn thể hiện các loại sản phẩm trong một báo cáo bán hàng mà không cần quan tâm đến thứ tự ưu tiên của chúng.

Bảng màu theo trình tự (Sequential Palettes)

Ngược lại với bảng màu theo nhóm, bảng màu theo trình tự phù hợp khi biểu diễn dữ liệu có sự biến thiên từ giá trị thấp/ không đáng chú ý đến giá trị cao/ đáng chú ý (hoặc ngược lại). Yếu tố chính của sự biến thiên trong bảng màu theo trình tự là độ sáng hoặc độ đậm của màu sắc. 

Ví dụ: khi bạn trực quan dữ liệu về mật độ dân số, nơi màu sắc dần dần chuyển đổi để phản ánh các thay đổi nhỏ trong dữ liệu.

Bảng màu phân kỳ (Diverging Palettes)

Bảng màu phân kỳ thường được sử dụng để hiển thị dữ liệu mà giá trị trung tâm có ý nghĩa đặc biệt, ví dụ như các giá trị có thể là tích cực hoặc tiêu cực so với một giá trị trung bình hoặc trung tâm. Bảng màu này sử dụng hai màu khác nhau với sự chuyển đổi giữa chúng, thường qua một màu trung gian như trắng hoặc xám, để nhấn mạnh sự khác biệt giữa các giá trị.

Ví dụ: Khi bạn muốn làm nổi bật sự khác biệt trong mật độ dân số thấp và cao so với mức trung bình, bảng màu phân kỳ sẽ giúp người xem dễ dàng nhận ra sự khác biệt giữa các vùng một cách rõ ràng.

Một ví dụ khác của việc sử dụng màu phân kỳ để thể hiện mối quan hệ đồng biến, nghịch biến giữa các chỉ số:

Sử dụng màu phân kỳ trong trực quan hoá dữ liệu - Một phần trong khóa học Data Analysis with Power BI | Tableau

2.2/ Sử dụng sắc độ màu phù hợp

Màu ấm

Màu ấm như đỏ, cam và vàng thường gợi lên cảm giác phấn khích, ấm áp và khẩn cấp. Khi trực quan hoá dữ liệu, ta có thể tận dụng đặc điểm này để thu hút sự chú ý của người xem vào những điểm dữ liệu hoặc xu hướng quan trọng cần được nhấn mạnh.

Tuy nhiên, nếu sử dụng quá nhiều màu ấm có thể gây cảm giác nóng nực, lo lắng, thậm chí là tức giận. Nên kết hợp hài hòa với các màu khác để tạo sự cân bằng.

Màu bão hòa

Màu bão hòa là những màu sắc rực rỡ, sống động. Sử dụng những gam màu này có thể giúp bạn tạo ấn tượng mạnh mẽ và thu hút sự chú ý của người xem. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng quá nhiều màu bão hòa có thể gây rối mắt và khiến người xem khó tiếp thu thông tin. Do đó, hãy sử dụng chúng một cách tiết chế và kết hợp hài hòa với các màu sắc khác để tạo nên tổng thể dễ nhìn và cân bằng.

Màu sáng

Màu sắc tươi sáng như xanh điện, xanh neon hay hồng tươi có khả năng thu hút sự chú ý và khiến cho các biểu đồ dữ liệu trở nên sinh động, kích thích thị giác. Chúng thường được sử dụng trong các thiết kế đồ họa thông tin hoặc bài thuyết trình nhằm thu hút và lôi cuốn người xem. Đặc biệt, màu sắc rực rỡ có thể phát huy hiệu quả cao khi trình bày dữ liệu cho đối tượng khán giả trẻ tuổi hoặc có gu thẩm mỹ cao về thiết kế.

2.3/ Tận dụng màu xám

Khi nhắc đến trực quan hóa dữ liệu, chúng ta thường nghĩ ngay đến các màu sắc nổi bật như đỏ, xanh dương, hay vàng – những màu có khả năng thu hút sự chú ý và làm nổi bật các điểm dữ liệu quan trọng. Tuy nhiên, bạn có bao giờ tự hỏi tại sao màu xám, một màu sắc dường như nhàm chán và kém hấp dẫn, lại thường xuất hiện trong các biểu đồ và bảng biểu chuyên nghiệp? 

Màu xám đóng vai trò linh hoạt và quan trọng trong trực quan hóa dữ liệu vì một số lý do chính sau:

Làm nổi bật thông tin chính

Bằng cách sử dụng màu xám cho các yếu tố ít quan trọng hơn như đường lưới, nền hoặc các điểm dữ liệu không quan trọng, màu xám giúp giảm bớt sự lộn xộn và tăng cường độ rõ ràng của biểu đồ. Điều này khiến những khía cạnh quan trọng nhất có màu sắc nổi bật và thu hút người xem hơn, giúp họ dễ dàng tập trung vào dữ liệu chính.

Cung cấp ngữ cảnh

Hãy tưởng tượng bạn đang xem một biểu đồ với nhiều màu sắc sặc sỡ. Mắt bạn có thể bị choáng ngợp và khó tập trung vào thông tin quan trọng. Lúc này, màu xám nhạt đóng vai trò hỗ trợ đắc lực:

• Khi bạn sử dụng các sắc độ nhạt của màu xám cho nền hoặc các phần tử ít quan trọng trong biểu đồ, nó giúp làm dịu ánh nhìn và không làm phân tán sự chú ý khỏi các dữ liệu chính.

• Màu xám nhạt cũng có thể được sử dụng để biểu diễn xu hướng chung trong tập dữ liệu mà không làm người xem bị choáng ngợp bởi quá nhiều màu sắc.

Giảm căng thẳng cho mắt

Việc sử dụng quá nhiều màu sắc, đặc biệt là các màu sáng, có thể gây mỏi mắt cho người xem khi phải nhìn vào hình ảnh trực quan dữ liệu trong thời gian dài. Màu xám cung cấp một điểm dừng trung tính cho mắt, giúp hình ảnh trực quan trở nên ít gây mệt mỏi hơn khi nhìn vào.

2.4/ Sử dụng màu sắc theo màu thương hiệu

Sử dụng mã màu chính thức của các thương hiệu khi thiết kế báo cáo không chỉ là một yếu tố thẩm mỹ mà còn mang lại nhiều lợi ích quan trọng:

• Đảm bảo rằng các báo cáo liên quan và gây ấn tượng với người đọc: Việc sử dụng màu sắc quen thuộc của thương hiệu giúp người xem dễ dàng nhận ra và liên kết ngay lập tức với thương hiệu đó. Điều này tạo ra sự kết nối và tin tưởng từ phía người đọc, giúp báo cáo của bạn trở nên chuyên nghiệp và thuyết phục hơn.

• Đảm bảo tính nhất quán của thương hiệu: Tính nhất quán trong màu sắc và thiết kế là yếu tố then chốt trong việc xây dựng và duy trì hình ảnh thương hiệu. Bằng cách sử dụng các mã màu chính thức, bạn đảm bảo rằng mọi yếu tố trong báo cáo của bạn đều phù hợp với hướng dẫn về thương hiệu của công ty, tránh vi phạm các chính sách sử dụng logo hoặc màu sắc.

3/ Tips chọn màu hiệu quả cho báo cáo

3.1/ Giữ màu sắc nhất quán

Tính nhất quán là nguyên tắc quan trọng khi sử dụng màu sắc trong báo cáo. Quy tắc này giúp người đọc dễ dàng nhận biết và liên kết dữ liệu với nhau, từ đó tăng khả năng hiểu và ghi nhớ thông tin.

Cách áp dụng:

• Sử dụng một màu duy nhất cho cùng một biến dữ liệu: Cho dù biến đó xuất hiện trên nhiều biểu đồ khác nhau, hãy đảm bảo sử dụng cùng một màu để đại diện cho nó. Ví dụ: luôn sử dụng màu xanh lam để biểu thị tỷ lệ thất nghiệp, bất kể biểu đồ đó là dạng cột, tròn hay đường.

• Tránh lặp lại màu sắc cho các biến khác nhau: Việc sử dụng cùng một màu cho nhiều biến khác nhau có thể gây ra nhầm lẫn khi người đọc so sánh dữ liệu giữa các biểu đồ. Hãy sử dụng những màu sắc riêng biệt để phân biệt rõ ràng các biến.

Báo cáo chiến dịch - Slide khóa học Data Analysis with Power BI | Tableau

3.2/ Tránh sử dụng bảng màu theo trình tự cho từng nhóm dữ liệu

Sử dụng các sắc thái cùng tông màu (ví dụ: xanh lam đậm, xanh lam nhạt) có thể tạo cảm giác thị giác đẹp mắt, nhưng cách sử dụng này tiềm ẩn nguy cơ gây hiểu lầm cho người đọc.

Theo thói quen nhận thức, người đọc thường liên tưởng màu tối với giá trị cao và màu nhạt với giá trị thấp. Điều này có thể vô tình tạo ra thứ hạng cho các nhóm dữ liệu trong khi thực tế bạn không có ý định xếp hạng chúng.

Để tránh nhầm lẫn và truyền tải thông tin chính xác, hãy chọn các màu sắc khác biệt rõ ràng cho từng danh mục.

3.3/ Giới hạn số lượng màu sắc trong báo cáo

Màu sắc đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người đọc phân biệt và ghi nhớ thông tin trong báo cáo. Tuy nhiên, sử dụng quá nhiều màu sắc có thể gây ra tác dụng ngược, khiến người đọc cảm thấy rối mắt, khó khăn trong việc tiếp thu thông tin vì liên tục phải tham khảo chú giải.

Nếu dữ liệu của bạn yêu cầu trình bày nhiều hơn bảy danh mục, hãy xem xét sử dụng một loại biểu đồ khác có thể phù hợp hơn để trình bày thông tin phức tạp. Bạn cũng có thể nhóm các danh mục liên quan thành một số ít các danh mục rộng hơn để dễ quản lý hơn.

3.4/ Chú thích rõ ràng các màu sắc đại diện cho điều gì

Chú thích màu sắc là yếu tố quan trọng giúp người đọc hiểu rõ ý nghĩa của biểu đồ và nắm bắt thông tin chính xác. Hãy tưởng tượng bạn đang xem biểu đồ hình tròn với nhiều phân khúc được tô màu sắc khác nhau. Nếu không có chú thích giải thích mỗi màu đại diện cho điều gì, người đọc sẽ hoàn toàn bối rối và không thể hiểu được thông điệp mà biểu đồ muốn truyền tải.

Dưới đây là 3 cách hiệu quả để tạo chú thích màu sắc rõ ràng và dễ hiểu cho biểu đồ của bạn:

3.5/ Sử dụng màu gradient đậm - nhạt để biểu thị giá trị cao - thấp

Để làm cho biểu đồ của bạn dễ hiểu nhất có thể, hãy cân nhắc sử dụng các màu sáng hơn cho các giá trị thấp và các màu đậm hơn cho các giá trị cao. Điều này phù hợp với kỳ vọng tự nhiên của hầu hết người xem, giúp họ nhanh chóng nắm bắt dữ liệu mà không bị nhầm lẫn.

Bên cạnh việc chọn màu sắc phù hợp, việc lựa chọn đúng loại biểu đồ để minh họa dữ liệu cũng quan trọng không kém. Loại biểu đồ phù hợp sẽ giúp truyền tải thông tin một cách rõ ràng và trực quan hơn. Để nắm bắt thêm về các nguyên tắc chọn biểu đồ, bạn có thể xem thêm tại đây:

Data Visualization Principles - Một phần trong khóa học Data Visualization & Analytics with Excel

Tạm kết

Qua những nội dung trên, Insight Ouch! hy vọng bạn đã nắm được cách chọn màu sắc cho biểu đồ để trình bày báo cáo và kể câu chuyện dữ liệu hiệu quả. Bằng cách áp dụng các nguyên tắc này, bạn sẽ biến những con số khô khan thành những câu chuyện dữ liệu sống động và dễ hiểu, giúp truyền tải thông điệp một cách rõ ràng và thuyết phục.

Nếu bạn đang tìm hiểu cách để:

• Cải thiện kỹ năng trực quan hóa và phân tích dữ liệu

• Sử dụng màu sắc một cách hiệu quả để kể chuyện bằng dữ liệu

• Tạo ra các báo cáo dữ liệu hấp dẫn và dễ hiểu

Hãy tham khảo ngay khoá học Data Analysis with Power BI | Tableau của TM Data School. Khóa học này sẽ giúp bạn thành thạo trong việc sử dụng màu sắc và các kỹ thuật trực quan hóa khác để làm cho báo cáo của bạn trở nên ấn tượng và thuyết phục. 

Nếu bạn muốn tận dụng tối đa sức mạnh của Excel, hãy tham khảo khóa học Data Visualization & Analytics with Excel. Khóa học này sẽ giúp bạn nắm vững các kỹ năng trực quan hóa và phân tích dữ liệu bằng Excel, công cụ quen thuộc nhưng vô cùng mạnh mẽ. Đừng chần chừ, tham gia ngay để cải thiện kỹ năng của bạn và tạo ra những báo cáo dữ liệu chuyên nghiệp, rõ ràng và hấp dẫn.